Stel je de situatie voor, waarin je als leidinggevende of collega niet zo goed ligt bij een paar teamleden, bijvoorbeeld doordat je een andere stijl hanteert, en voor iets ongrijpbaars wordt aangeklaagd dat als grensoverschrijdend en onveilig wordt getypeerd. De geest kan dan niet meer terug in de fles. Je zit in een lastig parket, waarbij over je wordt geoordeeld en het de vraag is wat jouw eigen inbreng en verweer daarbij kunnen zijn (alinea uit Onveiligheid in interactie in arbeidsorganisaties).
Eigenlijk heb ik liever dat je het je niet voorstelt. Want op dit moment begeleid ik een team waar precies dit gebeurt. En ik zal je vertellen, dat gaat de leidinggevende noch de teamleden in de kouwe kleren zitten. En dat niet alleen… Het houdt ook de directie bezig. Want het leiderschap wordt op de proef gesteld. En de veiligheidscultuur wordt uitgedaagd. Dus helemaal geen situatie om je lekker in te beelden.
Het leidt tot schijnbaar onmogelijke spanningsvelden.
Met ‘onveilig’ is de geest uit de fles
Neem je snel afscheid van iemand, dan lijkt deze persoon ‘schuldig’ en ontwikkel je in de organisatie een ongezond en onveilig patroon. Wanneer je afscheid neemt van de leidinggevende wordt het onveilig voor alle leidinggevenden. Want: doe je iets wat iemand niet bevalt, dan sta je zo op straat. Neem je afscheid van de ‘klager’, de ‘klokkenluider’, van degene die zich heeft uitgesproken of ga je niet serieus in op de geluiden, signalen en roep om veiligheid, dan versterk je als leiding de onveilige cultuur die inmiddels is ontstaan.
Kortom…als het woord ‘onveilig’ is gevallen, is de geest uit de fles. En die krijg je niet meer terug erin.
Definieer (on)veiligheid
Of zoals Elsbeth Reitsma zo mooi schrijft: “Als (on)veiligheid een lastig begrip is, en tegelijkertijd een begrip-met-impact, dan is het op zijn minst van belang om het zo goed mogelijk te definiëren.” Dit doet ze in het artikel ‘Onveiligheid in interactie in arbeidsorganisaties‘ (C3 Adviseurs en Managers (c3am.nl)) dat ze, met input van Peter Rozemond en mij, schreef voor het tijdschrift O&O waar ze in gaat op:
- psychologische (on)veiligheid,
- sociale (on)veiligheid en
- grensoverschrijdend gedrag.
Ik weet uit ervaring: definiëren helpt! Omdat psychologische onveiligheid ontwikkelbaar is. Niet per se makkelijk, maar je maakt het in de interactie psychologisch (on)veilig met elkaar. Dus daar heb je samen invloed op. Terwijl sociale onveiligheid en grensoverschrijdend gedrag echt een andere aanpak vragen.
Meer weten, lees vooral het hele artikel van Elsbeth. Echt een vakinhoudelijk kunstwerkje met kennis, inzichten en handvatten.
En nu?
Weten hoe het afgelopen is met de ontsnapte geest in het genoemde team waar ik als teamcoach optreed? Tja, daar zit ik nog middenin. Dus om zelf bij te dragen aan veiligheid en vertrouwen, laat ik daar nu nog even niks over los.
Wel heb ik een gouden tip: ga in gesprek over veiligheid binnen jouw organisatie voordat het onder spanning staat. Je kan zoveel basis leggen met elkaar en de psychologische veiligheid versterken wanneer je juist in rustig vaarwater zit.
De oefening ‘Vergroot psychologische veiligheid’ kun je hierbij gebruiken:
TedTalk
Kijk eerst met elkaar de TedTalk van Amy Edmundson. En ga daarna in gesprek (eventueel met een moderator).
Opwarmen
Om het gesprek goed te starten kan het fijn zijn om een goede eerste vraag/oefening te gebruiken. Hiervoor een aantal suggesties.
- Creëer twee vakken en vraag de deelnemers een keuze te maken voor één van de vakken. Een vraag hiervoor zou kunnen zijn: Herken jij wat er in het filmpje besproken werd? (1) JA, (2) NEE. In plaats van een plek kiezen in een vak zou je hier ook met post-its (groen en rood) kunnen werken;
- Vraag om een eerste reactie op het filmpje in één woord. Laat hierbij iedereen aan het woord komen;
- Als moderator kan je een voorbeeld delen uit je eigen ervaring. Zo kun je de toon zetten voor het creëren van een veilige en open gespreksfeer.
Vragen voor het gesprek
Herkenning
- Wat herken je uit het filmpje?
- Wat is de reden dat jij je hierin herkent? Of juist niet in herkent?
- In hoeverre kun je dit verhaal ook vanuit het andere perspectief bekijken?
Inhoudelijk
- Wat heb jij nodig om een vraag te stellen?
- Wat heb je nodig van je omgeving om vragen te (durven) stellen?
- Hoe creëren we een met elkaar een sfeer om de voorbeelden uit het filmpje te ondervangen?
- Wat is er volgens jullie nog meer nodig dan de drie genoemde randvoorwaardes?
Persoonlijke take-aways
- Wat zijn jouw persoonlijke take-aways die je uit het filmpje haalt?
- Hoe ga je deze take-away in de praktijk brengen?
Afsluiting
- Check bij de groep of iedereen met een goed gevoel het gesprek verlaat zodat er geen zaken blijven hangen of onuitgesproken blijven;
- Vraag wellicht om een korte reactie (bijv. in één woord) op het gesprek.
Doe er je voordeel mee en creëer een goede veiligheidscultuur!
